Gaslighting là gì? Thao túng tâm lý là gì? Làm sao để biết bạn đang rơi vào một mối quan hệ gaslighting, bị người yêu thao túng tâm lý? Hãy cùng tìm hiểu thông tin cụ thể dưới đây nhé.
Gaslighting là gì? Thao túng tâm lý là gì?
Các nhà tâm lý học sử dụng thuật ngữ “gaslighting” để chỉ một kiểu thao túng cụ thể mà kẻ thao túng đang cố gắng khiến người khác (hoặc một nhóm người) đặt câu hỏi về thực tại, trí nhớ hoặc nhận thức của chính họ.
Gaslighting là một hình thức thao túng tâm lý thường xảy ra trong các mối quan hệ lạm dụng. Đó là một kiểu lạm dụng tình cảm bí mật , trong đó kẻ bắt nạt hoặc kẻ bạo hành sẽ sử dụng nhiều cách để đánh lừa đối phương, tạo ra một câu chuyện sai sự thật và khiến đối phương tự nghi ngờ phán đoán của bản thân. Cuối cùng, nạn nhân của gaslighting (thao túng tâm lý) bắt đầu cảm thấy không chắc chắn về nhận thức của họ về thế giới và thậm chí tự hỏi liệu họ có đang mất đi sự tỉnh táo hay không, dần dần bị kẻ thao túng dẫn dắt, kiểm soát và hành động theo ý muốn của người đó.
Gaslighting hay thao túng tâm lý chủ yếu xảy ra trong các mối quan hệ lãng mạn, nhưng cũng không hiếm gặp trong các mối quan hệ bạn bè hoặc gia đình. Kẻ thao túng tâm lý sử dụng kiểu lạm dụng tình cảm này để áp đặt quyền lực đối với người khác, để thao túng người yêu, bạn bè, thành viên gia đình…phục vụ mục đích cá nhân của họ.
Cách thao túng tâm lý (Gaslighting) như thế nào?
Gaslighting là một kỹ thuật làm suy yếu nhận thức của một người về thực tế đúng sai. Khi ai đó thao túng tâm lý bạn, bạn có thể trở nên nghi ngờ bản thân, ký ức và nhận thức của chính mình. Sau khi giao tiếp với người thao túng tâm lý bạn trong thời gian dài, bạn có thể cảm thấy hoang mang, nghi ngờ và lo lắng liệu có điều gì bất ổn với bản thân mình không? Kẻ thao túng tâm lý thường khuyến khích bạn nghĩ rằng bạn là người sai, bạn là người có lỗi và chịu trách nhiệm về điều gì đó.
Thao túng tâm lý bằng cách nói dối bạn
Những kẻ thao túng tâm lý thường là những kẻ nói dối theo thói quen và bệnh lý, đồng thời thường thể hiện xu hướng tự ái. Họ thường nói dối một cách trắng trợn và không bao giờ lùi bước hoặc thay đổi câu chuyện của mình, ngay cả khi bạn chỉ trích họ hoặc cung cấp bằng chứng về sự lừa dối của họ. Họ có thể nói điều gì đó như: “Bạn đang bịa ra mọi thứ”, “Điều đó chưa bao giờ xảy ra” hoặc “Bạn thật điên rồ”…
Nói dối và xuyên tạc là nền tảng của hành vi thao túng tâm lý (gaslighting). Ngay cả khi bạn biết họ không nói sự thật, họ vẫn có thể rất tự tin và rất thuyết phục, khiến cuối cùng bạn cũng bị ảnh hưởng và bắt đầu nghi ngờ chính mình.
Thao túng tâm lý bằng cách làm mất uy tín của bạn
Những kẻ thao túng tâm lý có thể là người đặt điều, bịa chuyện và lan truyền các thông tin xấu về bạn. Họ có thể giả vờ lo lắng cho bạn trong khi lại nói với người khác một cách tế nhị rằng bạn có vẻ không ổn định về mặt cảm xúc hoặc “điên rồ”. Thật không may, chiến thuật này có thể cực kỳ hiệu quả và nhiều người đứng về phía kẻ bạo hành hoặc bắt nạt mà không biết toàn bộ câu chuyện.
Ngoài ra, kẻ thao túng tâm lý có thể nói dối bạn rằng những người khác cũng nghĩ xấu về bạn như vậy. Điều đó sẽ khiến bạn xa lánh, không tin tưởng hoặc thậm chí có phản ứng mạnh mẽ với mọi người xung quanh, khiến bản thân bạn bị cô lập và càng dựa dẫm vào kẻ thao túng hơn.
Thao túng tâm lý bằng cách giảm thiểu suy nghĩ và cảm xúc của bạn
Việc tầm thường hóa cảm xúc của bạn sẽ cho phép người đang thao túng bạn có được quyền lực đối với bạn. Họ có thể đưa ra những câu như: “Bạn đang phản ứng thái quá” hoặc “Tại sao bạn lại nhạy cảm như vậy?” hoặc “Bạn nghĩ quá nhiều rồi”… Tất cả những câu nói này sẽ hạ thấp cảm xúc của bạn, khiến bạn cảm thấy mình quá bốc đồng, nóng nảy và tự cho rằng mình làm thế là sai.
Thao túng tâm lý bằng cách đổ lỗi
Đổ lỗi cho người khác là một chiến thuật gaslighting phổ biến khác. Mọi cuộc thảo luận bằng cách nào đó đều sẽ hướng mũi nhọn về chính bạn, cho rằng bạn là người có lỗi, bạn là người sai, bạn là người phải chịu trách nhiệm. Ngay cả khi bạn cố tranh luận về hành vi của kẻ thao túng thì họ vẫn có thể bóp méo câu chuyện khiến bạn phải đặt câu hỏi liệu bạn có phải là nguyên nhân gây ra hành vi xấu của họ hay không. Ví dụ, họ có thể tuyên bố rằng nếu bạn cư xử khác đi, họ sẽ không đối xử với bạn như vậy.
Thao túng tâm lý bằng cách phủ nhận hành vi sai trái
Những người tham gia bắt nạt và lạm dụng tình cảm luôn là kẻ tự phụ, ái kỷ và tự tin mù quáng vào bản thân. Họ luôn có xu hướng phủ nhận tất cả những sai lầm của bản thân. Họ thường đưa ra lý do cho hành vi của mình là “muốn tốt cho bạn” hoặc nếu họ làm sai thì lỗi là do bạn. Sự phủ nhận cực đoan này của kẻ thao túng có thể khiến nạn nhân cảm thấy bản thân có lỗi, cảm thấy bản thân không có giá trị, không xứng đáng…
Thao túng tâm lý bằng cách nhân danh tình yêu
Gaslighting phổ biến trong cách mối quan hệ tình cảm lãng mạn bởi vì 1 cách thao túng tâm lý dễ dàng và hiệu quả nhất chính là “nhân danh tình yêu”. Kẻ thao túng có thể dùng những lời lẽ tử tế và yêu thương để cố gắng thuyết phục nạn nhân làm theo ý họ. Họ có thể nói điều như: “Làm thế vì muốn tốt cho em” hay “Anh sẽ không bao giờ cố ý làm tổn thương em.”
Dấu hiệu bạn đang bị thao túng tâm lý
Có nhiều cách để nhận biết gaslighting khi nó đang diễn ra. Tuy nhiên, có thể khó nhận ra những dấu hiệu đó khi bạn là người bị thao túng. Dưới đây, bạn sẽ học cách nhận biết các dấu hiệu của gaslighting và hiểu tác động của chúng đối với sức khỏe tâm thần của bạn.
- Bạn nghi ngờ cảm xúc và nhận thức thực tế của mình : Bạn cố gắng thuyết phục bản thân rằng cách đối xử mà bạn nhận được không tệ đến thế hoặc bạn quá nhạy cảm.
- Bạn sợ nói ra hoặc bày tỏ cảm xúc của mình: Kẻ thao túng khiến bạn cảm thấy việc chia sẻ quan điểm, bày tỏ cảm xúc khiến bạn trở nên điên rồ, bất bình thường và tồi tệ hơn trong mắt người khác, sẽ khiến người khác ghét bỏ, xa lánh bạn.
- Bạn cảm thấy dễ bị tổn thương và bất an : Bạn thường cảm thấy như mình “đi trên vỏ trứng” khi ở bên kẻ thao túng. Bạn cũng cảm thấy yếu đuối và thiếu lòng tự trọng.
- Bạn cảm thấy đơn độc và bất lực : Bạn tin chắc rằng mọi người xung quanh đều nghĩ bạn là “kỳ lạ”, “điên rồ” hoặc “không ổn định”, giống như kẻ thao túng bạn nói về bạn. Điều này khiến bạn cảm thấy bị mắc kẹt và bị cô lập.
- Bạn nghi ngờ năng lực của bản thân: Bạn cảm thấy mình sai lầm, kém thông minh, kém cỏi hoặc mất trí, bạn cảm thấy mình yếu đuối và thụ động, và rằng bạn đã từng mạnh mẽ và quyết đoán hơn. Đôi khi, bạn thậm chí thấy mình lặp đi lặp lại những câu nói này với chính mình.
- Bạn lo lắng rằng mình quá nhạy cảm: Kẻ thao túng tâm lý thường giảm thiểu những hành vi hoặc lời nói gây tổn thương bằng cách nói “Tôi chỉ nói đùa thôi” hoặc “bạn cần phải mạnh mẽ hơn.” Điều đó khiến bạn lo lắng rằng mình quá yếu đuối, quá nhạy cảm.
- Bạn có cảm giác bất an, lo lắng không yên: Bạn cảm thấy như có điều gì đó khủng khiếp sắp xảy ra khi ở gần kẻ thao túng tâm lý mình. Điều này có thể bao gồm cảm giác bị đe dọa và căng thẳng mà không biết tại sao.
- Bạn dành nhiều thời gian để xin lỗi: Bạn luôn cảm thấy cần phải xin lỗi về sự tồn tại của bản thân và những gì bạn làm, cho rằng mọi người thất vọng về bạn hoặc rằng bạn đã phạm sai lầm bằng cách nào đó.
- Bạn cảm thấy mình không bao giờ “đủ tốt”. Bạn cố gắng sống theo mong đợi và yêu cầu của người khác, ngay cả khi chúng không hợp lý.
- Bạn nghi ngờ chính bản thân mình: Bạn tự hỏi liệu có điều gì đó không ổn về cơ bản với mình không. Nói cách khác, bạn lo lắng rằng tinh thần của bạn không được tốt.
- Bạn gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định vì bạn không tin tưởng vào chính mình. Bạn thà để đối tác, bạn bè hoặc thành viên gia đình đưa ra quyết định cho mình và tránh đưa ra quyết định cùng một lúc.
Cách thoát khỏi việc bị thao túng tâm lý
Có thể cực kỳ khó khăn để kéo bản thân ra khỏi việc bị thao túng tâm lý, bởi điều đó không dễ nhận ra và ảnh hưởng tâm lý lâu dài, sâu sắc khiến bạn yếu đuối về cả thể chất lẫn tinh thần. Nhưng không có nghĩa là bạn không thể. Thuốc giải độc cho gaslighting là nâng cao nhận thức về giá trị bản thân, đánh giá đúng cảm xúc và khả năng của bản thân bạn.
Đây là những cách thoát khỏi thao túng tâm lý bạn có thể áp dụng”
Xác định vấn đề. Nhận ra vấn đề là bước đầu tiên. Kể tên những gì đang xảy ra giữa bạn và đối tác của mình, kiểm tra xem có dấu hiệu bạn bị thao túng tâm lý không.
Phân loại các sự thật khỏi sự bóp méo. Viết cuộc trò chuyện của bạn vào nhật ký để bạn có thể có cái nhìn khách quan về nó. Đâu là cuộc trò chuyện chuyển từ thực tế sang quan điểm của người khác? Sau khi bạn xem xét các câu chuyện này, hãy viết ra cảm giác của bạn và tin tưởng vào đánh giá của bạn, hoặc có thể chia sẻ nó với 1 bên thứ 3 để có cái nhìn khách quan hơn.
Tìm hiểu xem bạn có đang tranh giành quyền lực với đối tác của mình hay không. Nếu bạn thấy mình nói đi nói lại cùng một cuộc trò chuyện và dường như không thể thuyết phục họ thừa nhận quan điểm của bạn, bạn có thể đang bị thao túng tâm lý đấy.
Cho phép bản thân cảm nhận tất cả cảm xúc của bạn. Khi thao túng tâm lý, đối tác của bạn có thể đang nói rằng bạn không nên cảm thấy như vậy, không nên phản ứng như thế. Nhưng bạn cần chấp nhận và thừa nhận cảm xúc của mình, đó là quyền tự do của bạn, bạn được phép cảm nhận theo cách bạn muốn, phản ứng theo cảm xúc của bạn.
Hãy cho phép bản thân được hy sinh. Một phần nguyên nhân khiến nạn nhân khó rời khỏi kẻ thao túng tâm lý là bởi vì kẻ bạo hành thường là người mà họ quan tâm, ngưỡng mộ hoặc có mối quan hệ thân thiết. Nhưng sự yêu thích, ngưỡng mộ đó không đáng để bạn đánh mất chính mình. Và để bắt đầu lấy lại cảm giác về bản thân, thoát khỏi vòng xoáy thao túng tâm lý độc hại, bạn có thể cần phải cắt đứt quan hệ với người đó, từ bỏ một số điều (đã từng) tuyệt vời đó.
Tiếp nhận các ý kiến từ bên thứ 3. Hỏi một người bạn hoặc thành viên gia đình mà bạn tin tưởng xem họ có nghĩ rằng suy nghĩ của bạn không đúng như những gì kẻ bạo hành tiềm năng của bạn nói không.
Tập trung vào cảm xúc thay vì đúng sai. Bạn rất dễ bị cuốn vào việc tranh cãi đúng sai nhưng sự thật là việc xác định ai đúng ai sai không quan trọng bằng việc bạn cảm thấy thế nào. Nếu cuộc trò chuyện khiến bạn cảm thấy tồi tệ hoặc nghi ngờ bản thân, thì đó là điều bạn cần chú ý. Cảm giác thoải mái về tâm lý và tình cảm trong một mối quan hệ quan trọng hơn việc ai đúng ai sai trong bất kỳ cuộc trò chuyện nào.
Hãy nhớ rằng bạn không có lỗi với những gì bạn đang trải qua. Người thao túng tâm lý bạn đang lựa chọn hành xử theo cách này và họ phải chịu trách nhiệm về hành động của mình. Bạn không làm gì sai hay khiến họ đưa ra lựa chọn này và bạn sẽ không thể thay đổi những gì họ đang làm. Điều duy nhất bạn có thể làm là chấm dứt sự thao túng tâm lý độc hại đó, chấm dứt mối quan hệ lạm dụng cảm xúc ấy và lấy lại sự tự tin cho bản thân mình.
Một số thông tin hữu ích khác có thể bạn quan tâm:
