Tình trạng kháng insulin xảy ra khi cơ thể không đáp ứng với insulin – loại hormone giúp đường trong máu đi vào tế bào để chuyển hóa thành năng lượng. Nguyên nhân chính xác của tình trạng kháng insulin vẫn chưa được biết rõ nhưng có liên quan chặt chẽ đến thừa cân và lối sống ít vận động. Theo thời gian, kháng insulin có thể dẫn đến tình trạng tiền tiểu đường – tiền thân của bệnh tiểu đường loại 2. Bài viết này Kinhnghiem360.edu.vn sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tình trạng kháng insulin: Cách kiểm tra và quản lý các triệu chứng.
Kháng insulin: Các triệu chứng bắt đầu như thế nào?
Ở người bình thường, dạ dày sẽ tiêu hóa thức ăn thành glucose (đường). Glucose đi vào máu, kích hoạt tuyến tụy giải phóng insulin. Sau đó insulin giúp glucose đi vào tế bào để chuyển hóa thành năng lượng hoặc dự trữ để sử dụng sau này. Khi glucose đi vào các tế bào, lượng glucose trong máu sẽ giảm và khiến tuyến tụy ngừng sản xuất insulin.
Ở những người bị kháng insulin, tế bào không thể hấp thụ insulin một cách hiệu quả, dẫn đến tuyến tụy sản xuất ngày càng nhiều insulin, còn gọi là tăng insulin máu.
Theo thời gian, tuyến tụy không thể đáp ứng nhu cầu sản xuất insulin khiến lượng đường trong máu tăng cao. Tăng đường huyết mãn tính là bước đệm dẫn tới tiền tiểu đường và cuối cùng là bệnh tiểu đường loại 2. Thường không có triệu chứng trong giai đoạn đầu của tình trạng kháng insulin.
Khi tình trạng kháng insulin vẫn tiếp diễn và lượng đường trong máu tăng cao mãn tính, các triệu chứng có thể biểu hiện:
- Khát nước quá mức (chứng khát nhiều)
- Thường xuyên muốn đi tiểu (đa niệu)
- Mờ mắt
- Mệt mỏi bất thường
Ngoài ra còn có các dấu hiệu cảnh báo tình trạng kháng insulin khi khám như:
- Acrochordon (các mảng da nhỏ, vô hại thường thấy ở các nếp gấp da như cổ, háng và nách)
- Gai đen (các mảng da sẫm màu hoặc dày thường thấy ở các nếp gấp da)
- Sự phát triển quá mức của tóc ở phụ nữ (rậm lông) hoặc rụng tóc kiểu nam/nữ (rụng tóc nội tiết tố nam)
- Huyết áp cao (tăng huyết áp)
- Tăng cân, đặc biệt là tăng vòng eo
Mất cân bằng nội tiết tố trong tình trạng kháng insulin
Nguyên nhân chính xác của tình trạng kháng insulin vẫn chưa rõ ràng, mặc dù nghiên cứu cho thấy rằng trong hầu hết các trường hợp, nó liên quan chặt chẽ với ít hoạt động thể chất và béo phì.
Thiếu hoạt động thể chất dẫn đến tích tụ mỡ ở bụng, cơ và gan. Sự tích tụ chất béo dư thừa làm suy yếu tín hiệu insulin (cơ chế kiểm soát glucose, chất béo và năng lượng) và tác dụng điều chỉnh sự hấp thu glucose vào tế bào.
Hội chứng chuyển hóa – một nhóm các triệu chứng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 và bệnh tim – cũng là một yếu tố nguy cơ của kháng insulin. Ngoài béo phì, các đặc điểm của hội chứng chuyển hóa bao gồm:
- Huyết áp cao
- Chất béo trung tính cao trong máu
- Cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL) – “cholesterol tốt” thấp trong máu
- Nồng độ glucose trong máu cao
Các yếu tố nguy cơ khác gây kháng insulin bao gồm:
- Tuổi (45 tuổi trở lên)
- Có cha mẹ hoặc anh chị em mắc bệnh tiểu đường
- Hút thuốc lá
- Sử dụng một số loại thuốc, như glucocorticoid mãn tính
- Có tiền sử mắc một số tình trạng sức khỏe nhất định, như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) hoặc hội chứng Cushing.
Nhiều gene cũng được xác định là có khả năng gây ra tình trạng kháng insulin và dẫn đến tiền tiểu đường/tiểu đường loại 2.
Ngoài các yếu tố mãn tính như tăng cân và thiếu hoạt động thể chất, những stress cấp tính đối với cơ thể (như chấn thương, bỏng nặng hoặc nhiễm trùng huyết) cũng có thể dẫn đến giảm đáp ứng với insulin.
Xét nghiệm để chẩn đoán tình trạng kháng insulin
Mặc dù mức insulin cao thường là dấu hiệu sớm của tiền tiểu đường, nhưng mức insulin thường không được xét nghiệm ở đa số mọi người đến khám. Tuy nhiên các cơ sở y tế có thể xét nghiệm tiền tiểu đường/bệnh tiểu đường loại 2 nếu một người có các yếu tố nguy cơ hoặc có triệu chứng tăng đường huyết. Cácxét nghiệm này bao gồm:
- Hemoglobin A1c: đo lượng đường trong máu trung bình trong 3 tháng qua.
- Đường huyết lúc đói (FPG) đo lượng đường trong máu khi không ăn uống gì (chỉ uống nước) trong ít nhất 8 giờ.
- Xét nghiệm dung nạp glucose đường uống (OGTT) đo lượng đường trong máu trước và 2 giờ sau khi uống dung dịch có đường.
Vai trò của chế độ ăn uống trong tình trạng kháng insulin
Chế độ ăn uống phương Tây có liên quan đến tình trạng kháng insulin, thường bao gồm ăn nhiều thịt đỏ và thịt chế biến sẵn, ngũ cốc tinh chế, các sản phẩm từ sữa giàu chất béo, đồ ăn nhanh và đồ chiên rán, đồ ngọt và đồ uống có đường.
Trong khi chế độ ăn nhiều cholesterol, chất béo bão hòa, muối và carbohydrate có liên quan đến tình trạng kháng insulin, thì không có chế độ ăn kiêng nào được cho là có hiệu quả giúp đảo ngược tình trạng kháng insulin. Thay vào đó, các tổ chức khoa học như Hiệp hội Tiểu đường Mỹ (ADA) khuyến cáo ăn uống dựa trên mục tiêu cá nhân và sở thích ăn uống (như văn hóa, niềm tin về sức khỏe, kinh tế).
Ăn gì để tránh tình trạng kháng insulin?
ADA khuyên nên ăn nhiều thực phẩm giàu chất dinh dưỡng như trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, các sản phẩm từ sữa, các loại đậu, hạt.
Các nguồn protein nạc như protein thực vật và thịt nạc, cá và thịt gà, cũng nên ăn. Thực phẩm chế biến sẵn và đường bổ sung nên hạn chế tối thiểu.
Chế độ ăn Địa Trung Hải là một ví dụ điển hình đáp ứng các khuyến nghị trên, gồm nhiều trái cây và rau quả tươi, ngũ cốc nguyên hạt, dầu ô liu, đậu, các loại hạt. Cá, thịt gà không da, trứng, phô mai và sữa chua với lượng vừa phải.
Các chế độ ăn kiêng khác giống với chế độ ăn Địa Trung Hải và có thể được xem xét bao gồm:
- Phương pháp ăn kiêng để ngăn chặn chế độ ăn tăng huyết áp (DASH)
- Chế độ ăn dựa trên thực vật
- Chế độ ăn ít carbohydrate
Điều trị kháng insulin như thế nào?
Việc đảo ngược tình trạng kháng insulin chủ yếu tập trung vào lối sống lành mạnh. Tuy nhiên trong một số trường hợp, một loại thuốc gọi là Glucophage (metformin) có thể được kê đơn để cải thiện độ nhạy insulin của cơ thể. Metformin làm giảm lượng đường trong máu bằng cách giảm sự hấp thu glucose ở ruột và lượng glucose mà gan tạo ra. Thuốc này được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt để điều trị bệnh tiểu đường loại 2 và thường là loại thuốc đầu tiên được sử dụng cho hầu hết những người được chẩn đoán mắc bệnh này.
Metformin đôi khi được sử dụng ở những người bị tiền tiểu đường hoặc các tình trạng khác như hội chứng buồng trứng đa nang hoặc béo phì.
Biến chứng của tình trạng kháng insulin
Nếu không được điều trị, tình trạng kháng insulin có thể tiến triển thành tiền tiểu đường và cuối cùng là bệnh tiểu đường loại 2. Sau đó các biến chứng sức khỏe có thể xuất hiện do lượng đường trong máu tăng cao lâu dài. Những biến chứng này bao gồm:
- Tổn thương thận
- Tổn thương thần kinh
- Các vấn đề về mắt, đặc biệt là tổn thương các mạch máu ở phía sau mắt (bệnh võng mạc)
- Bệnh tim mạch, có thể dẫn đến đau tim và đột quỵ
- Các vấn đề về chân như loét do tổn thương dây thần kinh và mạch máu.
Thay đổi lối sống để kiểm soát tình trạng kháng insulin
Trong hầu hết các trường hợp, thực hiện lối sống lành mạnh có thể kiểm soát tình trạng kháng insulin và ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự khởi phát của bệnh tiểu đường loại 2. Đặc biệt, giảm cân là rất quan trọng để cải thiện độ nhạy insulin, thông qua thay đổi chế độ ăn uống, hạn chế lượng calo và tăng hoạt động thể chất.
Ở những người có nguy cơ cao hoặc đã mắc bệnh tiểu đường, ADA khuyến cáo nên hoạt động thể chất ít nhất 150 phút mỗi tuần và giảm cân từ 5% đến 7% để ngăn ngừa hoặc trì hoãn khởi phát bệnh tiểu đường loại 2. Có thể tăng cường các hoạt động thể chất trong nhà hoặc giải trí như hút bụi, làm vườn hoặc tận hưởng thời gian vui chơi với thú cưng.
Các hành vi lối sống khác giúp kiểm soát tình trạng kháng insulin bao gồm:
- Không hút thuốc lá
- Giảm các hành vi ít vận động như xem TV
- Điều trị các tình trạng rối loạn giấc ngủ tiềm ẩn (ví dụ ngưng thở khi ngủ hoặc thiếu ngủ)
- Giảm stress một cách lành mạnh bằng các kỹ thuật thư giãn hàng ngày như yoga, thiền hoặc các bài tập thở sâu.
Hãy theo dõi Kinhnghiem360.edu.vn để cập nhật nhiều thông tin bổ ích nhé!
